جئيران و قوشلار
________________________________________

اوجو ـ بوجاغي گؤرونمه¬ين بير چؤل وار ايدي. اورادا قوشلار و چوخلو اوت يئيه¬ن حيوان ياشاييردی. بو چؤلده اوت يئيه¬ن حيوانلاردان و قوشلاردان آيری هئچ بير شئی يوخ ايدی. چؤلون اورتاسيندا يئکه بير گؤل¬ده واريدی. حيوانلار و قوشلار هميشه گؤلون اطرافينا ييغيشيرديلار. قوشلارين و اوت يئيه¬ن حيوانلاری ياشاييشی فقط او گؤله باغلي ايدی. ياز گلنده گؤلون سويو چوخالاردی و يان ـ يؤوره¬سينی جوربه¬جور بيتگی¬لر آلاردی.
قوشلار و اوت يئيه¬ن حيوانلار آجيغان زامان گؤلون قيراغيندا بيتن گؤيرتيلردن و جوجه¬رميش دنه¬لردن يئييرديلر , سوسايان زامان¬دا گؤلون سويوندن ايچيرديلل.
ياز گئجه¬لری چوخ وقت گؤی گورولده¬ييب , ايلديريم شاخاردی , ياغيش ياغاردی. بعضا" دان يئری سؤکولنه کيمی ياغيشين ادامه¬سی اولاردی. ياغيش چؤلو ياشيل ائديب , طراوتينی بيره اون آرتيراردی. طبيعتی ياراشيقلی گؤره¬ن قوشلار وجده گليب نغمه¬لر قوشارديلار.
قوشلارين ترنومو هامينی سئوينديره¬ردی.
قوشلار و اوت يئيه¬ن حيوانلار هميشه بير ـ بيری ايله دوست کيمی ياشايارديلار.

٭٭٭

ايللرين بيرينده و قار ـ ياغيش يئره توشمه¬ميشدن قاباق فيل¬لردن بير سوروسو گليب , گؤلون سويونو خورتوملاری ايله چکيب قوروتدولار. سونرا گؤلده نه بير دامجی سو قالدی , نه ده قيراقلاريندا گول ـ چيچک بوته¬لری. گؤلده فقط بير نئچه کنگر و قالقان دوروردو. اونلاردان علاوه , هر شئی يانيب محو اولموشدو. اونا گؤره¬ده اوت يئيه¬ن حيوانلارين و قوشلارين ياشاييشی بير آز چتينه دوشموشدو. بير سؤزله دئسک , سوسوزلوق و آجليق اونلاری لاپ آياقدان سالميشدی. بئله¬ليکله¬ده اونلارطن هر بيری بير طرفه داغيلماغا مجبور اولدولار.
قوشلار و حيوانلارين چوخو , آجليق و سوسوزلوق نتيجه¬سينده اطرافا داغيلميشدی. اونا گؤره , اونلاردان فقط اؤرده¬ک , قارغا , جئيران و قمری قاليردی. بو دؤرد حيوان گؤلون قيراغيندا اوتوروب اؤز گرفتارليقلارينا فيکيرلشيرديلر. چوخ گؤتور ـ قويدان سونرا آخيردا بو نتيجه¬يه چاتديلارکی , گئديب هاميدان ياشلی و هاميدان تجربه¬لی اولان قاز خالادان کؤمک ايسته¬سينلر.
سن دئمه قاز خالا يئييب ـ ايچيب او قده¬ر يوخلاميشدی کی , گل گؤره¬سن. قانادلارينی ترپه¬ديب اوحاماغادا حالی قالماميشدی. بير گوشه¬ده ناراحت اوتوران قاز خالا اونلاری گؤروب , تئز ارزونو دوغرولتدو. سونرا آغير ـ آغير اونلاری قاباغينا چيخدی.
اؤرده¬ک دئدي :
قاز خالا سو هانسی طرفده¬دير ؟
قارغا دئدی :
سن هاميدان بؤيوکسن , دئ گؤره¬ک هانسی طرفده سو تاپماق اولار ؟
قاز قاباقدا , گئديردی. جئيران¬دا اونون دالينجا ياواش ـ ياواش آدديملاييردی. قارغا , اؤرده¬ک و قمری اونلاردان دالی قالماماق اوچون قاچيرديلار. اونلار اوميدلرينی قاز خالايا باغلاييب گئجه ـ گوندوز يول گئديرديلر.
اؤرده¬ک اوميدلی بير حالدا دئدی :
ـ قولاغيما ائله¬بيل سو سسی ده¬يير.
جئيران دئدی :
ديرناقلاريما ايليشن تيکانلاردا شئه حس ائديره¬م.
قمری دئدی :
سويون سويوقلوغونو ايندی دويورام.
قارغا دئدی :
بيزيم اوميديميز ايندی فقط قاز خالاميزادير.
دوغروداندا هاميسی اوميد گؤزلرينی قازا تيکميشدی. اونا گؤره¬ده اللرينه دوشنلری , تاپديقلارينی قازا وئريب دئديلرکی , « قوی اذيت چکمسين , بلکه بيزی بير طرفه يئتيردی »
اونلارين اوميدی قاز خالالارينا اوقده¬رگليردی¬کی , آخيردا , آجليق ـ سوسوزلوق هاميسينی آياقدان سالدی. قوشلار اوچماقلارينی جئيران¬دا قاچماغينی تماميله ياددان چيخارميشدی.
سحريسی گون جئيران دئدی :
منيم ديرناقلاريمدا آرتيق تاب قالماييب.
اؤرده¬ک دئدی :
منيم¬ده قانادلاريم قورويوبدور.
قمری دئدی :
جانيما او قده¬ر داش ـ کسسک دولوب کی , يئريمه¬يه طاقتيم يوخدور.
قارغا دئدی :
هوپبولماغا بئله قادر دئييلم.
اونلارين سؤزلرينی وئجينه آلمايان قاز دئدی :
تئز اولون بئله ناراحت اورتورماق عوضينه گلين بير شئی تاپين وئرين منه يئييم.
جئيرانلا قوشلار آغيزلارينی آچيب دانيشماق ايسته¬ديلر. او حالدا , اونلارين باشلاری¬نين اوستونه بير قوش کؤلگه¬سی دوشدو.
جئيران باشينی قالديريب چيغيردی :
باخين اوچاغان آغ قازدير. هارادان گليرسن نه ياخشی اوچورسان :
اوچاغان آغ قاز آدينی ائشيتمک همين يئره ائنيب دئدی :
به هارداسيز : چوخدان دير سيزی آختاريرام. قانادلاريز نييه بئله تؤکولوب؟ اؤزونوزونييه بئله حالا ساليبسيز ؟
قاز خالا دئدی :
ـ آماندی اونون سؤزونه قولاق آسمايين , سيزی اينديجه سو اولان يئره چاتديرارام.
اؤرده¬ک دئدی: ايندييه کيمی قولاق آسديق, دای بسدير.
قارغا دئدی:
من باخيرام گؤروم, اوچا بيليرم يا يوخ؟
جئيران دئدی:
بورادا نه اوت وار, نه¬ده سو. ايندی ديئين گؤره¬ک نه ايش گؤره¬بيله¬ريک؟
قمری دئدی :
سن بيزه فقط يول گؤستر !
جئيران دئدی :
بيلسه¬يديک بيزی بير يئره چاتديرا بيلرسن , اوندا سنين دالينجا گلرديک.
قمری دئدی :
تئز اولون , دئيين گؤره¬ک نه ائتمه¬لی¬ييک ؟
قاز خالا ديمديگيني يخاری قالديردی. سونرا قانادلارينا حرکت وئريب دئدی :
من ايندی بيليره¬م سو هاردادير. لاپ ائله بو ياخينلاردا سودا , وار يئمک¬ده. من نه ياخشی اوچا بيليره¬م , نه¬ده کی يئرييه بيليره¬م. اما بوغازيمی اوزاديب هر يانی گؤروره¬م. من بير شرط ايله سيزه کؤمک ائده¬رم. اودا بودور کی , گره¬گ هئچ کس مندن قاباغا کئچمه¬سين , هامی منيم داليما دوشوب گلسين. گره¬گ قارغا اوچماغيندان , و جئيران قاچماغيندان ال چکسين. ياديمدان چيخماميش اونودا دئمه¬لييم¬کی , هر کس يئردن هر نه تاپسا منه وئرمه¬ليدير. چونکی منيم جانيما قوت گلسه ياخشی بلدچی اولارام.
بو سؤزلری ائشيده¬ن قارغا , اؤرده¬ک , قمری و جئيران ساکت اولوب بيرسؤز دئمه¬ديلر , دئيه¬ده بيلمزديلر , چونکی اونلارين آيری چاره¬سی يوخ ايدی.
اونا گؤره¬ده هامی¬سی بيردن راضی اولوب دئديلر :
عيبی يوخدور , سن بيزه يول گؤستر , بيزده سن دئيه¬نه باخاريق. دئييب يولا دوشدولر.
جئيران دئدی :
دايانين گؤره¬ک , آغ قاز نه دئيير؟
اوچاغان آغ قاز دئدی؟
ـ سيز گئدندن سونرا چوخ اذيت چکديک. چوخ وقت¬لر آج ـ سوسوز قالديق. آمما سئوديگيميز يئردن ترپنمه¬ديک. نهايت يايين آخيرلاريندا ياغيش ياغدی. گؤلو ـ موزده اولکی حالينا دوشدو.
منی ده گؤنده¬رديلر سيزی آختاريب تاپام. دئيين گؤروم ايندييه کيمی نه ايش گؤروبسوز ؟ منيم بو باره¬ده سؤزوم يوخدور. آمما سيز او زامان بو قاز خالادان سوروشماديزکی , اوچماغا قادر اولان قوشو وقاچماغی باجاران جئيرانی , نييه اؤز اللريندن گلن ايشلردن قاباقلارينی آلير؟
قاز خالا بو سؤزدن اوتاندی و باشينی آشاغی سالدی . سونرا قاچيب بير داشين داليندا گيزلندی.
قوشلارلا جئيران يورغون اولسايديلاردا , اولکی يئرلرينه قاييتماغا تله¬سيرديلر. اونلار يولدا باشلارينا گلن ماجرانی آيری حيوانلارا نئجه دئيه¬جکلرينی فيکير ـ لشيرديلر. نهايت تصميم توتدولارکی , او بيری حيوانلارلا بيرليکده گؤتور ـ قوی ائله¬سينلر و بيرده فيل¬لری قويماسينلار گؤللری¬نين سويونو ايچيب قورتارسينلار.
یازان: نيما يوشيج

ترجمه:بهروز ايماني

یازان: بهروز ايماني

رقص لرين آذربايجان خالقي نين انكشافيندا رولو
اويونلار، انسانلارين ايلك ياشاييشا باشلاديغي گوندن يارانميشدير.
انسان اوو اوولاماغي اؤيره نيب، اود يانديرماغي تاپاندان بري، وجودوندا رقص‌ ـ ين يارانماسيني اولدوقجا دويوموشدور.
بئله ليكله انسان فردي حياتدان، اجتماعي ياشاييشا اويون و رقص ايله آدديم آتميشدير.
انسان فرد ليكدن چيخيب، ائوتيكمه يه واكينچي ليگه ال تاپاركن، رقص آدلانان كيچيك‌ حركت لر آرتيق فورمالاشماغا باشلاميشدير.
بوتون هنرلردن اؤنجه يارانان اويونلار، آذربايجاندا، بوتون تورك ائللرينده اولدوغو كيمي لاپ اسگي زامانلاردان بئله يارانميشدير.
بو سؤزون علمي قايناغيني «قوبوستان وكلبه جر» يازيلي داش آبيده لرينده تاپماق اولار. بو تاريخي آبيده لرده ائليميزين ايلكين اويونلاري حك ائديلميشدير. همين اثرلردن آيدين اولموشدوركي، انسانلارين آراسيندا انيست واسطه سي اولان ديل ـ ين هله يارانماسيندان قاباق، انسانلارين آراسيندا اويونلار بير نؤع واسطه يه چئوريلميشدير.
ائليميزين ايلكين رقص اؤرنگ لرينده، اكينچي ليكله باغلي بير چوخ اويونلاريميز واردير.
همين اويونلارين بير چوخو هله ده قورونوب ساخلانيلير.
آنجاق رقص عنعنه لري خالقيميزلا بيرگه، زامان ـ زامان آتلاييب اؤز فلسفي روحيه سيني شامانچيليق دؤورونده تاپميشدير.
شامانچيليق آيين لرينده ، اؤزونو قاباريق شكليده گوستره‌ن رقص لريميزي ايكي حيصه يه بولمك ممكن دور. اونلاردان بيري شر و ايكينجسي ايسه خئير رقص حركت‌لري دير. شر حركتينده شرقوه لر، انسان روحونو ترك ائدير واونون يئريني ايسه باشقا بير حركت له خئير قوه لر توتور.
شامانچيليق آيين‌لريني تحليل ائده نده، آذربايجان رقص‌لرينده روح تميزليگي وآ‌للاهي درك ائتمه كيمي بؤيوك بير فلسفه يه يييه لنديگيني گوروروك.
بللي اولدوغو كيمي آذربايجان اويون و رقص‌لرين معين بؤلومونو عرفان دونياسي باشقا سؤزله عرفان مراسيم لري تشكيل ائدير. تصادفي دئييلديركي، بؤيوك عرفان شاعيري مولانا جلال الدين رومي، شمس تبريزي گورمك مقصدي ايله تبريزه گلير. اوتبريزده بير نئچه آي قالديقدان سونرا و شمس تبريزدن درس آليب، عرفان دونياسيني تكميل لشديره ك. بو شهردن آيريلماق ايسته يير، مولانا تبريزي ترك ائتمه دن اؤنجه، شمس تبريز ايله بيرليكده شهري گزمك ايسته ييرلر، شمس شهرين مركزينده، مولانا يا دئييركي بو يئرده منيم اويناماغيم گلير.
مولوي اونا قاييديب، دئييركي، بو چوخ عيب لي بير ايش اولار و جاماعات بيزه گولر.
شمس اونا جواب وئريب، بيلديريركي، »گؤرونورسن هله كامل لشمه مسين». گؤروروك رقص سؤزونون، رقص آنلامي نين آذربايجان ادبياتيندا مين ايل ليك كؤكو واردير.
بعضي قصيده لرينين آچاري هله بو گونه دك، تاپيلمايان افضل الدين خاقاني، اوز ياراديجيليغيندا رقص ين نه اولدوغونو بيزه آچيقلايير. او رقص ائت رديف لي غزلينده يازير:
خاقاني گئديب، باغداكي بولبوللره اويوما،
بايقوشلارين آواسينا ويرانه ده رقص ائت
آذربايجان رقص ـ نين نه يئرده اولدوغونو بؤيوك خاقاني آچيق شكيلده گله جك نسليميز چاتديرير. شاعيرين فيكرينجه، آذربايجان رقصي شهوتدن اوزاقدير، آذربايجان رقصي ساراي صاحب لرينين قوللوغوندا دئييل، يازيق و يوخسول كوتله‌لرين آغير وضعيتني عكس ائتديرمه لي دير .
معاصر دونياميزدا رقص فلسه سي نين اهميتيندن بحث ائده ن بير چوخ شاعيرلرين سيراسيندا، حسين جاويدين آديني دا گؤسترمك اولار.
شاعيرين اينامينجا، طبيعتده هرنه وار رقص ائله يير، كهكشانلارين حركتده و رقصده اولدوغونو حسين جاويد اؤز اعجازلي قلمي ايله

بئله تصويره چكير:

حــتي شـو اوفـق لـرده سـؤنن قانلي گونشده
هـپ رقص ائده رك غيب اولويور سئير ائدين ايشته
هـپ رقـص ائـدييـور قانلي گونش، قانلي اوفوقلر
هــپ رقــص ائــدييور هــاله قـمر، پنبه شفق لر

آذربايجان فولكلورونون بير چوخ عادت ـ عنعنه لري، رقص لرله اؤز اهميتيني تاپديغيني گؤرمك، چوخدا چتين دئييلدير. بو مزيتي آذربايجان عادت ـ عنعنه لرينين بير چوخ نمونه لرينده گؤرمك اولار.
اينانجيلارين بير چوخ حيصه‌سي اويون و رقص ايله اوز ايفاده سيني تاپميشدير. اكين ـ ين گونشه آرتيق احتياجي اولدوغو واختلاردا، خالقيميز، «گون چيخ ـ چيخ» دئيه مراسيم لرين يالنيز رقص واسطه سي ايله حياتا كئچيره رلر، اينانجيلاريميزا منسوب اولان رقص لردن بيري ده «ياغيش ايستمه» رقص دير.
بو رقصده اهالي نين قيتليقدان قورتاريب آللاهدان ياغيش ايستمه مه لري دويولور.
هامي نيني بيلديگي اوشودوم ها اوشدوم فولكولور نمونه سي يالنيز رقص ايله اؤز ماهيتيني تاپا بيلر.
آذربايجان فولكلور نمونه ‌لرينده، يئرله ـ گؤيون داغلا ـ آرانين وآرانلا ياييلاغين بحث لري، رقص واسطه سي ايله اوز عكسيني تاپير. بو خصوصدا بير اؤرنگ وئريريك:
يئر دئيير:
مــنــده دي حــق دريـاســي
حاققا شوكور ائيله رم، اولمارام عاصي
كــوكـب‌لر گئـيبدي گولگـز لباسي
عــرش وگـورشو مهر رخشان منيمدي
يئرگؤيه جاواب وئريب، دئيير:
مــنده اي اول نـئچـه مـيـن داغ
دريا گور چاي، بولاق نئچه چـمن باغ
عــالي شان عـمارت، آيـنابنداوتاق
زرنــگار قـصرلر ائـيوان مـنـيمدي
والي آخير
بابالاريميزدان بيزه ميراث قالان نوروز بايرامي نيين بير سيرا رسم لري اويون و رقص ايله باغلي دير.
«كئچل ـ كوسا» سمني «هالاي» و اونلار جا بو كيمي نمونه لري گوسترمك اولار.
آذربايجان رقص لرينه بير آز درين لشنده ، گؤرجه ييك كي، طبيعتين هر بيرحركتينه دايير، ائليميز اونلاري اؤز بدن لرينين حركتي و رقص لري ايله گوسترير. قوشون اوچوب قاناد چالماسي، اووچواليندن جئيرانلارين قاچماسي و بعضاً يارالانماسي آذربايجان رقص لرينده اوز عكسيني تاپميشدير. بو اؤرنك لردن آيدين اولوركي، آذربايجان رقص لري، يوردوموزون انكشاف يولونا خصوصي خدمت لر گوسترميشدير يوخاريدا دئديگيم كيمي، آذربايجان رقصي يالنيز انسان معنوياتينا عايد دير، آذربايجان رقص لري انسانلاري ترقيه، اجتماعي عدالته سئوگي ـ محبته ودونيادا هرنه مثبت ايش وارسا اونو مينمسه مه يه چاغيرير.
هر واختا آذربايجان خالقي دوردوقجا، اونون رقص لري ده دوراجاق واؤزماهيتيني ايتيرمه يه جكدير.
بو خصوصدا اولان سؤزوم بو قده ر، ساغ اولسوناويونلار، انسانلارين ايلك ياشاييشا باشلاديغي گوندن يارانميشدير.
انسان اوو اوولاماغي اؤيره نيب، اود يانديرماغي تاپاندان بري، وجودوندا رقص‌ ـ ين يارانماسيني اولدوقجا دويوموشدور.
بئله ليكله انسان فردي حياتدان، اجتماعي ياشاييشا اويون و رقص ايله آدديم آتميشدير.
انسان فرد ليكدن چيخيب، ائوتيكمه يه واكينچي ليگه ال تاپاركن، رقص آدلانان كيچيك‌ حركت لر آرتيق فورمالاشماغا باشلاميشدير.
بوتون هنرلردن اؤنجه يارانان اويونلار، آذربايجاندا، بوتون تورك ائللرينده اولدوغو كيمي لاپ اسگي زامانلاردان بئله يارانميشدير.
بو سؤزون علمي قايناغيني «قوبوستان وكلبه جر» يازيلي داش آبيده لرينده تاپماق اولار. بو تاريخي آبيده لرده ائليميزين ايلكين اويونلاري حك ائديلميشدير. همين اثرلردن آيدين اولموشدوركي، انسانلارين آراسيندا انيست واسطه سي اولان ديل ـ ين هله يارانماسيندان قاباق، انسانلارين آراسيندا اويونلار بير نؤع واسطه يه چئوريلميشدير.
ائليميزين ايلكين رقص اؤرنگ لرينده، اكينچي ليكله باغلي بير چوخ اويونلاريميز واردير.
همين اويونلارين بير چوخو هله ده قورونوب ساخلانيلير.
آنجاق رقص عنعنه لري خالقيميزلا بيرگه، زامان ـ زامان آتلاييب اؤز فلسفي روحيه سيني شامانچيليق دؤورونده تاپميشدير.
شامانچيليق آيين لرينده ، اؤزونو قاباريق شكليده گوستره‌ن رقص لريميزي ايكي حيصه يه بولمك ممكن دور. اونلاردان بيري شر و ايكينجسي ايسه خئير رقص حركت‌لري دير. شر حركتينده شرقوه لر، انسان روحونو ترك ائدير واونون يئريني ايسه باشقا بير حركت له خئير قوه لر توتور.
شامانچيليق آيين‌لريني تحليل ائده نده، آذربايجان رقص‌لرينده روح تميزليگي وآ‌للاهي درك ائتمه كيمي بؤيوك بير فلسفه يه يييه لنديگيني گوروروك.
بللي اولدوغو كيمي آذربايجان اويون و رقص‌لرين معين بؤلومونو عرفان دونياسي باشقا سؤزله عرفان مراسيم لري تشكيل ائدير. تصادفي دئييلديركي، بؤيوك عرفان شاعيري مولانا جلال الدين رومي، شمس تبريزي گورمك مقصدي ايله تبريزه گلير. اوتبريزده بير نئچه آي قالديقدان سونرا و شمس تبريزدن درس آليب، عرفان دونياسيني تكميل لشديره ك. بو شهردن آيريلماق ايسته يير، مولانا تبريزي ترك ائتمه دن اؤنجه، شمس تبريز ايله بيرليكده شهري گزمك ايسته ييرلر، شمس شهرين مركزينده، مولانا يا دئييركي بو يئرده منيم اويناماغيم گلير.
مولوي اونا قاييديب، دئييركي، بو چوخ عيب لي بير ايش اولار و جاماعات بيزه گولر.
شمس اونا جواب وئريب، بيلديريركي، »گؤرونورسن هله كامل لشمه مسين». گؤروروك رقص سؤزونون، رقص آنلامي نين آذربايجان ادبياتيندا مين ايل ليك كؤكو واردير.
بعضي قصيده لرينين آچاري هله بو گونه دك، تاپيلمايان افضل الدين خاقاني، اوز ياراديجيليغيندا رقص ين نه اولدوغونو بيزه آچيقلايير. او رقص ائت رديف لي غزلينده يازير:
خاقاني گئديب، باغداكي بولبوللره اويوما،
بايقوشلارين آواسينا ويرانه ده رقص ائت
آذربايجان رقص ـ نين نه يئرده اولدوغونو بؤيوك خاقاني آچيق شكيلده گله جك نسليميز چاتديرير. شاعيرين فيكرينجه، آذربايجان رقصي شهوتدن اوزاقدير، آذربايجان رقصي ساراي صاحب لرينين قوللوغوندا دئييل، يازيق و يوخسول كوتله‌لرين آغير وضعيتني عكس ائتديرمه لي دير .
معاصر دونياميزدا رقص فلسه سي نين اهميتيندن بحث ائده ن بير چوخ شاعيرلرين سيراسيندا، حسين جاويدين آديني دا گؤسترمك اولار.
شاعيرين اينامينجا، طبيعتده هرنه وار رقص ائله يير، كهكشانلارين حركتده و رقصده اولدوغونو حسين جاويد اؤز اعجازلي قلمي ايله بئله تصويره چكير:

حــتي شـو اوفـق لـرده سـؤنن قانلي گونشده
هـپ رقص ائده رك غيب اولويور سئير ائدين ايشته
هـپ رقـص ائـدييـور قانلي گونش، قانلي اوفوقلر
هــپ رقــص ائــدييور هــاله قـمر، پنبه شفق لر

آذربايجان فولكلورونون بير چوخ عادت ـ عنعنه لري، رقص لرله اؤز اهميتيني تاپديغيني گؤرمك، چوخدا چتين دئييلدير. بو مزيتي آذربايجان عادت ـ عنعنه لرينين بير چوخ نمونه لرينده گؤرمك اولار.
اينانجيلارين بير چوخ حيصه‌سي اويون و رقص ايله اوز ايفاده سيني تاپميشدير. اكين ـ ين گونشه آرتيق احتياجي اولدوغو واختلاردا، خالقيميز، «گون چيخ ـ چيخ» دئيه مراسيم لرين يالنيز رقص واسطه سي ايله حياتا كئچيره رلر، اينانجيلاريميزا منسوب اولان رقص لردن بيري ده «ياغيش ايستمه» رقص دير.
بو رقصده اهالي نين قيتليقدان قورتاريب آللاهدان ياغيش ايستمه مه لري دويولور.
هامي نيني بيلديگي اوشودوم ها اوشدوم فولكولور نمونه سي يالنيز رقص ايله اؤز ماهيتيني تاپا بيلر.
آذربايجان فولكلور نمونه ‌لرينده، يئرله ـ گؤيون داغلا ـ آرانين وآرانلا ياييلاغين بحث لري، رقص واسطه سي ايله اوز عكسيني تاپير. بو خصوصدا بير اؤرنگ وئريريك:
يئر دئيير:
مــنــده دي حــق دريـاســي
حاققا شوكور ائيله رم، اولمارام عاصي
كــوكـب‌لر گئـيبدي گولگـز لباسي
عــرش وگـورشو مهر رخشان منيمدي
يئرگؤيه جاواب وئريب، دئيير:
مــنده اي اول نـئچـه مـيـن داغ
دريا گور چاي، بولاق نئچه چـمن باغ
عــالي شان عـمارت، آيـنابنداوتاق
زرنــگار قـصرلر ائـيوان مـنـيمدي
والي آخير
بابالاريميزدان بيزه ميراث قالان نوروز بايرامي نيين بير سيرا رسم لري اويون و رقص ايله باغلي دير.
«كئچل ـ كوسا» سمني «هالاي» و اونلار جا بو كيمي نمونه لري گوسترمك اولار.
آذربايجان رقص لرينه بير آز درين لشنده ، گؤرجه ييك كي، طبيعتين هر بيرحركتينه دايير، ائليميز اونلاري اؤز بدن لرينين حركتي و رقص لري ايله گوسترير. قوشون اوچوب قاناد چالماسي، اووچواليندن جئيرانلارين قاچماسي و بعضاً يارالانماسي آذربايجان رقص لرينده اوز عكسيني تاپميشدير. بو اؤرنك لردن آيدين اولوركي، آذربايجان رقص لري، يوردوموزون انكشاف يولونا خصوصي خدمت لر گوسترميشدير يوخاريدا دئديگيم كيمي، آذربايجان رقصي يالنيز انسان معنوياتينا عايد دير، آذربايجان رقص لري انسانلاري ترقيه، اجتماعي عدالته سئوگي ـ محبته ودونيادا هرنه مثبت ايش وارسا اونو مينمسه مه يه چاغيرير.
هر واختا آذربايجان خالقي دوردوقجا، اونون رقص لري ده دوراجاق واؤزماهيتيني ايتيرمه يه جكدير.
بو خصوصدا اولان سؤزوم بو قده ر، ساغ اولسون

پروين خانم اعتصامي
بهروز ايماني
تهران ياخينليغيندا يئرلشن قوم شهري، بير چوخ ديني، اجتماعي و سياسي شخصيت¬لرين سون مزارينا چئوريلن بير مكان دير. بو شهرده دونيا شهرتينه مالك اولان پروين خانم اعتصامي نين قبري يئرله شير اونون باش داشيندا، بئله بير شعر يازيلميشدير:
اينكه خاك سيهه¬ش بالين است
اختر چرخ ادب پروين است
ترجمه:
بوكي تورپاغي اونا بالين دير،
ادب اولدوزو اولان پروين دير
ساوالان، سهند داغلاريني، چيسكين دومان بورويركن و شاختانين كسگين قيلينجي، يوخسول آذربايجان خالقيني هده¬له ديگي بير زامان، هابئله وطن ـ ين نغمه¬كار بولبوللري، گوللو چيچكلي، يازين گليشيني گؤزله ديگي بير آندا، پروين خانيم اعتصامي 1285 ـ نجي گونش ايلي، قيش فصلي نين سون آيلاريندا افتخارلار يارادان تبريز شهرينده آنادان اولموشدور.
پروين خانم اعتصامي اوشاق ايكن، آتاسي ايله بيرليكده تهرانا گلميش قيسا عؤمرونون سونونا كيمي بو شهرده قالارقي اولموشدور.
انگليس ديليني مكمل صورتده اؤيره نن پروين خانم 1313 ـ نجو ايلده اؤز عميسي اوغلو ايله ائولنميشدير، آنجاق اونلارين اورتاق حياتي بير اوقده¬ر چكمه ميشدير. روايته گؤره پروين خانم اعتصامي نين اري ضابط اولدوغو اوچون اونلارين اورتاق حياتي دوام گتيرمه ميشدير.
پروين خانم 1320 ـ نجي ايلي نين باهاريندا، سؤزون دوغرومعناسيندا 35 ياشيندا اؤزدونياسيني ده ييشميش، ابدي اولاراق، قوم شهرينده تورپاغاتاپشير يلميشدير. اونون اؤز اجلي ايله اؤلمه ديگيني ظن ائله ين لرده چوخدور. كؤره سن پروين خانيمي منفور پهلوي دودماني اؤلدورموشدور، يوخسا ائليني، يوردونو فلاكتده گؤروب، وطن دردي اونواياقدان سالميشديرمي؟
پروين خانم اعتصامي شعرلرينين بارز خصوصيت لريندن بيري ده، اونون آذربايجان فولكلوروندان آتالار سؤزوندن بول ـ بول فايدالانماسي دير. الهي استعدادا ييه¬له¬نن بو خانم، ائل مثل-لريني، ائل روايت¬لريني، فارس ديلينه ائله ماهرانه صورتده آپارميشدير، كي گل كؤره سن.
«اؤتن گون عؤموردن دير» و «اؤتن گون بيرده قاييتماز» مثليني بئله ايشله تميشدير:
وقت گذشته را نتواني خريد باز
مفروش خيره، كاين گهر پاك بي¬بهاست
و يا خود «دوغروسؤز بي بردن آجي اولار» مثليندن بئله فايدالانميشدير.
گر پند تلخ مي دهمت ترشور مباش
تلخي بياد آر كه خاصيت دواست
اونون «سؤزوعمل»، «جاناوار و چوبان» منظومه¬لري آذربايجان آغيز ادبياتيندان فايدالاناراق يازيلميشدير.
پروين خانم ـ ين شعرلري فارسجادير، اونون توركجه شعر يازديغيني داقئيد ائله ينلر واردير. آنجاق بو خصوصدا اليميزده هئچ بير معلومات و بيلگي يوخدور. اينديسه اونون بير شعرينين ترجمه¬سي ايله تانيش اولون.
آتا قبري باشيندا بير بالا قيز،
جيراراق اوز گؤزون، ائديردي فغان:
نه آنام وار، نه باشقا بير كيمسه¬م،
كاش گئده ايديم آتاملا دونيادان
آتاما آغلاماق دئييل منظور،
اؤلدو يوخسولوغون اليندن آمان.
او اوچون آغلارام كي، بوقارا بخت،
هر طرفدن تورون قوروبدون يامان
دنيزين آتميش ايل يئدي كؤته يين
دوشمه¬دي بير باليق تورونا، اينان
كوچه ميزده گر اولسا اوچ دوكتور،
آتام اؤلدو، تاپانمادي درمان
اوره¬ييم چوخ سيخيلدي بوغمدن،
ماينادا ائتمه دي حكيم اوندان
چؤره¬ك اوچون كي، قونشو يا گئتديم،
قاپيني باغلادي سؤز اولجاق عيان
هامي كؤردو اونون ييخيلديغيني،
ياپيشان اولمادي اليندن، آمان!
سوكي، وئرديم، دئدي، چؤره¬ك گتيرين،
او كئجه باغريم اولدو چوخ بريان
دونيا گؤستردي اؤز پاخيليغيني،
ايسته ميرديك كي، باشقا شئي اوندان.

سؤز اينجي لري
شعرلريزي ،دانيشاراق ،سؤله يه رك يازين.

( حضرت محمد (ص
عشق بوتون خرمن لري اوداچكر

فريدالدين عطار
چوروين ديش چيخارينجا قده ر اضطراب وئرير،قورخولو دوشمن –ين چاره سي ده اون يوخ ائتمك دير.
سايي دان قاباق بير دير ،آمما ساياندان سونرا سونا چاتماز.

شبستري
دوغوم آغريسي قادين اوچون بير درديرسه ،اوشاق اوچون زندانين ييخيلماسي دئمك دير.

مولانا

يازيلي - آغيز ادبياتي

آذربایجان ائل ادبیاتی ، سیاسی- ایجتماعی دوشونجه نین آیناسی
بهروز ایمانی
ایجتماعی و سیاسی مووضوعلار آذربایجان آغیز ادبیاتیندا درین ائتگی بوراخمیشدیر. آرتیق هامیا بللیدیرکی، سیاسی ادبیات آذربایجاندا 19جو عصرین سونو 20جی عصرین اوللرینده اوز یولونون آخرینا دوشموسدور... وایجتماعی آنلاملار ائلین شیفاهی یادداشیندا یاشامیشدیر. آغیز ادبیاتیمیز عصیرلربویو یاشایاراق ، یازیلی سیاسی ادبیاتیمیزا سیلینمز ایزلر بوراخمیشدیر.
یئنیجه آرخادا بوراخدیغیمیز عصرین آذربایجان سیاسی ادبیاتینا،دونیانین سیاسی دوشونجه لری،اوزللیکله آوروپا سیاسی مدنیتی نین ، موعین درجه ده تاثیری اولموشسا دا ، باشقا یوندن ائلیمیزین آغیز ادبیاتی نین ائتگیسی اوندان اوستون اولموشدور. ملانصرالدین مکتبی ،آوروپانین سیاسی مدنیتی ایله چیگین – چیگینه گئتمه سینین بیرینجی سببی،بو مکتبین، کوتله وی اولدوغو وآغیزادبیاتیمیردان بهره لنمه سیدیر. آنجاق بو خوصوصدا آراشدیر مالار وآرتیق فایدالانما ، سایمامازلیق وبیلمزلیکلرله نتیجه لنمیشدیر.
تورک دونیاسیندا و آذربایجان جمهوریتینده ائل ادبیاتینا سیاسی آسقیلارلا باخیلماسی قانع ائدیجی اولمامیشدیر.اومید ائدرک ، کئچمیشیمیزی ، وارلیغیمیزی تانیتدیران و ائلیمیزین سیاسی یاشاییشیندان سوراق وئرن آغیز ادبیاتیمیزین علمی و تخصصی آراشدیرمالارینا خوصوصی دیقت و تاریخی فاکتلار گوستریلسین. ایندیسه بو ایدیعامیزی ثبوت ائتدیرمک اوچون ، مین ایللردن بری بیزه یادیگار قالان و آتابابالاریمیزین میراث قویدوغو، زنگین آغیز ادبیاتی اورنکلرینین تحلیلینده بو کئرچکلیگه چاتماق یوخ ، بلکه باخینلاشماق ایستردیم.
ناغیللاریمیزدا:
آغیزادبیاتیمیزین ناغیللار قولو، باشقا قوللاردان چوخ اونجه و اسگی زامانالردا یارانمیشدیر. بیز همین ناغیللار واسیطه یسی ایله ائلیمیزین ان اسگی تاریخینه یییه لنه بیلیریک. بیز فولکلورعلمینده ناغیللار قولونا داخیل اولان قهرمانلیق داستانلاریمیزدان بحث ائتمیریک. چونکو ، قهرمانلیق درستانلاریمیز تمامی ایله سیاسی – ایجتماعی دوشونجه لرین قایناغیدیر. آنجاق ائلیمیزین یاراتدیغی افسانه وی ناغیللاردان بحث ائتمک آرتیق اونملی گورونور.
"ملیک ممد" ناغیلیندا، ملیک ممد قارداشلارینین خیانتی نتیجه سینده قویویا دوشور و اورادا دئون الینده اسیر قالمیش قیز لاری آزاد ائدیر. قویودان چیخار کن ملیک ممدین ایپینی قارداشلاری کسیر و قویونون تکینه گئدیر، قیزلاردان بیری اونا توصیه ائدیر کی ، قاباغینا چیخان آغ و قارا قوچلارین واسیطه سی ایله اوردان چیخا بیلر. قیز ملیک ممده دئر کی ، اول اوزونو آغ قوچون اوستونه آتسین آغ قوچ دا اونا آتاجاق قارا قوچون اوستونه ، قارا قوچدا قایتاراجاقدیر آغ قوچون اوستونه، آغ قوچدا اونو ایشیقلیق دونیاسینا آتاجاق . آنجاق ملیک ممد کیریخ دوشور (سهو ائدیر) اول آتیلیر قارا قوچون اوستونه ، آغ قوچدا قایتاریر قارا قوچون اوستونه و نهایت قارا قوچ اونو آتیر قارانلیق دونیایا . ملیک ممد قارانلیق دونیادا یورغون دوشوب ، بیر آغاجین یانیندا دینجلمگه باشلاییر . بو حالدا ، اژدها زومورود قوشونون بالاسینی اودماق ایسته ییر ، ملیک ممد بو وضعیتی گوروب ، اژدهانی ایکی شاققا ائله ییر وزومورود قوشونون بالاسینی ایسه ازدها چنگیندن قورتاریر. زومورود قوشونو ملیک ممدین بو ایشیندن چوخ راضی قالاراق ،اونا هر نه دیلگی اولسا یئرینه یئتیرمک ایسته ییر. ملیک ممد اوندان ایسته ییر کی اونو قارانلیق دونیاسیندان ایشیقلیق دونیاسینا آپارسین ،ائله ده اولور. ملیک ممد ایشیقلیق دونیاسینا گلدیکده قارداشلارینین حیله واویونباز لیقلاری اوزه چیخیر.
بو ناغیلین فلسفی دوشونجه سی بیر یانا اونون ایجتماعی و سیاسی آنلاملاری اوستون مزیت داشییر و بو ناغیلین بعضی حیصه لرینده ایسه فلسفه ایله سیاسی مضمونلار قوشالاشاراق، ناغیلی عواملیقدان قیراقلار دا ساخلاییر. قارداشلاردا اولان مقام پرستلیک ، مادیلیک ناغیلین اساس محورینی تشکیل ائدیر و اینسان اوغلونون قارشیسیندا دوران قارانلیق و ایشیقلیق یولارینا بلدچی چیراغ اولاراق قارانلیق بیر وضعیتدن، ایشیقلیغا و اینسانا یاراشان بیر حیات طرزینی گوستریر.
ناغللاریمیزدا بو کیمی دوشونجه لره چوخ- چوخ راست گلیریک آنجاق بو خوصوصدا باشقا بیر نومونه یه کئچمکله کیفایتله نیریک :
« شیطانین دوستلوغو» آدلی بیر ناغیلدا ، اینسانین آرتیق طاماحلیغی شیطانین اتگیندن یاپیشماسی و اونونلا دوستلوق قاتماسی ، افسانه وی شکیل آلیر. بو ناغیل ، مقام ، شؤهرت اسیری اونلارین عاقیبتینی ماراقلی احوالاتلارلا بیان ائدیر:
دئییر: گونلرین بیرینده یوخسول بیر کیشی ، چؤلدن ، کنده اودون گتیرمیش .کیشی اودون دالیندا یول کئده- گئده شیطانا رایت گلیر. شیطان اونون قیچینا بادالاق آتیب، ییخیر، آنجاق کیشی شیطانا بیر سؤز دئمه دن لعنت اوخومادان اؤز یولونو دوام ائتدیریر. شیطان بیر نئچه دفعه بو ایشی تکرار ائدیب ،کیشی بیر یول اولسون شیطانا لعنت دئمیر. بو ایش شیطانین خوشونا گلیب، اونو اؤزو ایله اؤلکنین خزانه سینه آپاریر و اونلار خزانه دن چوخلو پول گؤتوروب، بیر دفعه لیک کاسیب چیلیغین داشینی آتیر وکئفی بتر ساز اولور.بیر مودتدن سونرا بو کیشی دوستو شیطانلا راستلاشیر، خوش-بئشدن سونرا شیطان اونون وضعیتینی سوروشور. کیشیده دئییر: اوریم چوخدور. آنجاق بویوم (قددیم) بیر آز قیسادیر.
جاماعات یوخاریدان منه باخیر،ایسته ییرم ، هامی آشاغیدان منه باخسین . شیطان دئییر: دوستوم بونون هئچ فیکر – خیالی یوخدور،دور منیمله گل.
شیطان اونو خزانیه آپاریر. آما کیشی بو دفعه یوکون قیزیل ایله توتوب قاییداندا یانیندا دوستو شیطانی یوخ، اؤلکه قوللوقچولارینی گؤرور. قوللوقچولار ،آی گلین خزانه اوغروسونو توتدوق- دئیه اونو یاخالاییرلار. اؤلکه حؤکومداری، کیشی نین بو خیانتینی گؤروب ، اونا اؤلوم حؤکومو وئریر. اؤلکه یه جار چکیلیر .
نئچه ایلدن بری اؤلکه خزانه‌سیندن اوغورلوق ائله‌ین اوغرو بو گون یاخالانیب، و صابح شهرین مرکزی میدانیندا آسیلاجاقدیر. مملکتده کاسادلیغا، یوخسوللوغا سبب اولا و بیت‌المالی اوغورلاییب، اؤز شخصی یاشاییشینا خرجله‌ین بو آدامی چکه ـ چکه شهرین میدانینا گتیریریلر، کیشینی بؤیوک ایزدحام ایچرسینده قورولان دار آغاجینا چیخاریرلار. جمعیتین ایچریسینده شیطان دا گؤرونور. شیطان اؤزونو دار آغاجینا یاخینلاشدیریب، آشاغیدان دار آغاجینا باخیب، دئییر: هه دوستوم اوجالماق ایسته‌ییردین؟ او دا اوجالیغین. ایندی گؤرورسن جاماعات سنه آشاغیدان یوخاری باخیر.
بو افسانه‌ده شؤهرته، مقاما و اؤلکه‌یه خیانتده ایتیهام اولونان، آلچاق بویلو آدام یوخ، بلکه آلچاق اورکلی خبیث بیر سخصدن سؤز گئدیر. بو ناغیل بو گونکو اینسانلارین سیاسی یاشاییشلاریندا دا بیر اؤرنک کیمی و اؤیود وئریجی آنلام کیمی اؤز عکسینی تاپیر.
آتالار سؤزو و مثللر:
آتالار سؤزونون موعیّن حیصه‌سی، اینسان طالعینه قونان سیاسی ـ ایجتیماعی وضعیتدن سوراق وئریر. سیاسی آنلام داشییان بیر آتا سؤزونده گلمیشدیر:
«هئچ کیمسه‌نین چیراغی سحره کیمی یانماز» و باشقا بیر نومونه‌ده: «ظولم یئرده قالماز» آتا ـ بابالاریمیز یوردلاری اوستونو توتان قارا بولودلارین اورتاسیندان بویلانان گونشه اینانیر و اوزون گئجه‌لرین بیر گون سونا چاتاجاغینی اومیدوارلیقلا گؤزله‌ییر.
آتا ـ بابالاریمیز عصیرلر بویو، قانلی ـ قادالی ساواشلارا گیرسه‌لر ده ساواشی، قیلینج وورماغی، مقصدلی یول گؤرمورلر:
«سؤز کسنی قیلینج کسمز» و یا «سؤز قیلینجیدان کسرلی اولار».
ائلیمیز قان قان ائتمگی، اؤز اؤولادلارینا مصلحت گؤرمه‌یرک یئری گلدیکده گذشته گئتمگی ده تاپشیریرلار:«قانی قان ایله یومازلار، قانی سو ایله یویارلار»
موعیّن سببلره گؤره بو گونکو سؤز ایله دئسک، سیاسی دوشونجه‌یه مالیک اولوب، حاکیم دایره‌لر طرفینده بئله‌نچی شخصلره ان نهایت هوجوملار آتا ـ بابالاریمیزین بو کلامیندا قینانیر: «چؤرک کسن اولما، چؤرک وئرن اول»
ایقتیدارلی اولوب، آنجاق اؤزوندن باشقاسینی، حتی یاخین آداملارینا دا قازانجی چاتمایانلار باره‌ده دئمیشلر: «چیراغ اؤز دیبینه ایشیق سالماز»
ایجتیماعی و سیاسی فعالیتلری باجارمایان آداملاری بو سؤزلرله لاغا قویموشلار: «زورنانی وئرسن ناشی الینه، گئن باشیندان چالار»
آذربایجان آغیز ادبیاتی‌نین اؤنملی قوللاریندان اولان آتالار سؤزونده ظولمون قاباغیندا دایانماغی هر ندن یئترلی گؤرورلر: «ظالیمه رحم ائتمک، مظلوما ظولم ائتمکدیر»
ظولمون عدالتله سونا چاتاجاغی، مثللریمیزده اؤز عکسینی بئله تاپمیشدیر: «ظولم ایله آباد اولان، عدل ایله بر باد اولار»
ایجتیماعی و سیاسی حیاتدان سوراق وئرن آتالار سؤزوندن بیر نئچه نومونه:

ـتویوغون تویدا دا باشین کسرلر، یاسدا دا.
ـسن سایدیغینی سای، گؤر فلک نه ساییر.
ـائل بیر اولسا، داغ اوینادار یئریندن، سؤز بیر اولسا، ضرب کرن سیندیرار.
ـپالازا بورون ائل ایله سورون.
ـائل ووران آغاجین سسی چیخماز.
ـالله داغینا باخار، قار وئرر.
ـقیش چیخار، اوزو قارالیق کؤموره قالار.
ـقیش گؤرمه‌ین بولبول، یازین قدرینی بیلمز.
ـکئچمه نامرد کؤرپوسوندن، قوی آپارسین سئل سنی، یاتما تولکو دالداسیندا قوی یئسین اصلان سنی.
بایاتیلاردا:
هر دؤورون ایجتیماعی و سیاسی حیاتیندان تاثیرله‌نن بیر چوخ بایاتی ـ آغی نومونه‌لرینه راست گلیریک. آغیلارین بیر چوخو ائلین آغری ـ آجیلی گونلریندن سوراق وئردیگینه گؤره آغیلاردان واز کئچیب، بایاتیلار حاقّیندا دانیشماق آرتیق یئرلی گؤرونور. بیر بایاتیدا یاراماز آداملارین ایش باشینا کئچیب، لیاقتلیلری لیاقتسیز حساب ائدنلر بو بیر تئل بایاتیدا اؤز اورژیناللیغینی تاپمیشدیر:
عزیزیم قار قالاندی
قار یاغدی قار قالاندی
قارقالار لاچین اولدو
لاچینلار قارقالاندی
آتالار سؤزونده اولدوغو کیمی بایاتیلاردا دا، ائلیمیز گله جگی ایشیقلی گؤرموش و گلن گونه ایسه اومید گؤزیله باخمیشلار:
عاشیق ناچار آغلاما
گونلر کئچر آغلاما
قاپینی باغلایان فلک
بیر گون آچار آغلاما
فلسفی، ایجتیماعی و سیاسی آنلاملار داشییان بایاتیلاریمیزین اکثریتی داغلیق قاراباغ مؤوضوعسونا عایید دیر. تاریخ بویو بیر چوخ حادثه لرین شاهیدی اولان، دفعه‌لرله دوشمن تاپداغی آلتیندا قالان بو بؤلگه‌میزین بایاتی نومونه‌لرینده گیزلنن بیر آیریلیق و حسرت دردی گؤرونو. اونلاردان بیر نئچه سینی اوخویوروق:
دومان داغدان بئله گل
انگل اولمل بئله گل
عزراییل اووا چیخیب
سنی وورار بئله گل

من عاشیق قالا یالقیز
بورج اولماز قالا یالقیز
قورخورام غریب اؤلم
جنازم قالا یالقیز

بیز بو یولا بلدیک
گئتمه میشیک بلدیک
شادلیقلا ایشیمیز یوخ
غم یولونا بلدیک

سنی ووردو بوز ایلان
یومورتاشی توز ایلان
وارمی هئچ سنین کیمی
پرکاری تئز پوزولان؟

عزیزینم بئله یاز
قلم گؤتور بئله یاز
ناکام کؤنول شاد اولماز
یوز ایل گلسه بئله یاز

چیچکلر حالا گلدی
آریلار بالا گلدی
نه گوناه ائله دین کی
باشینا بلا گلدی.

لطیفه و گولمه‌جه‌لرده:
اینسانلارین ایجتیماعی و سیاسی صحنه لرینده اؤنملی رول اویناییب، سانباللی ائتگیلر بوراخیب و آغیز ادبیاتیمیزین داییما دگرلی نومونه‌لریندن بیری اولان گولمه‌جه‌لر اینسان حیاتی ایله سیخ باغلیلیغی اولموشدور. ظولمون اودونو سؤندورمکده و ظالیم حؤکمدارلاری پیس نیتلریندن چکیندیرمکده، گولمه‌جه‌لرین و لطیفه‌لرین رولو بؤیوک اولموشدور.
شاهلارین و حؤکمدارلارین دربارلاریندا اولان «‌دلخکلر» بعضاً اؤز دؤورولرینین آیدین فیکیرلی شخصیتلریندن حساب اولورلار. اونلار گولوش و طنز چرچیوسینده حؤکمدارلارین عیبه‌جر ایشلرینی تنقید ائدیب، اونلاری یئرسیز ظولم ائتمکدن و حقسیز قان تؤکلمکدن چکیندیرمیشلر.
دئییر گونلرین بیرینده اؤلکه پادیشاهی بیر نئچه نفری اؤلدورمک ایسته‌ییرمیش، بونلارین اؤلومونه حتی دربار آداملاری دا ناراحات ایمیش.
شاهین یاخینلاری، وزیری و حتی حیات یولداشی دا اونو بو ایشیندن چکیندیره بیلمیرمیش. وضعیتی گؤرن دلخک اؤزونو شاهین یانینا چاتدیریر. شاه اونا دئییر اگر منی گولدوره بیلسن، او آداملارین گوناهیندان کئچه‌جگم. دلخک بیر نئچه دفعه شاهی گولدورمک ایسته‌دیکده، گؤرور بو سؤزلر اثر ائتمیر. نهایت وار گوجونو توپلاییب، شاهی گولدورور و گوناهسیز آداملاری ایسه اؤلومدن قورتاریر.
***
سیاسی دوشونجه‌لرین آیدین ترجمانی اولان، شیفاهی ادبیاتیمیزین بیر چوخ نومونه‌لریندن سؤز آچا بیلمه‌دیک، آنجاق بونو دئیه بیلیریک کی، آغیز ادبیاتیمیزین اکثریتینده بو مزیتی تاپماق آیدان آری، سودان ایسه دورودور.